Oorhulumente bakhona ngokuboleka ukuxhasa ngemali imisebenzi eyahlukeneyo eyimfuneko equka imfundo yoluntu, iindlela, izibhedlele kunye nezinye iiprojekthi. Ukuboleka yinto entle kuqoqosho olusebenzayo ngaphandle kokuba ayikhange iqwalaselwe kwaye iphume esandleni. Konakalisa ngakumbi ilizwe ukuboleka xa uqoqosho lukwimeko yokudodobala kwezoqoqosho. Ityala eliphantsi eliqokelelweyo lisenokungafikeleleki ngokukhawuleza ukuba liphezulu kakhulu kwaye akukho mali yaneleyo eyenziwayo ngaphakathi elizweni.
Ukuba namatyala akuthethi ukuba ilizwe aliqhutywa kakuhle okanye alizinzanga ngokwezezimali- eneneni, amanye amagunya amakhulu oqoqosho kwihlabathi anayo eninzi. Kodwa kukho umgca ococekileyo phakathi kwexabiso elinempilo nelingenampilo. Imveliso egqityiweyo yasekhaya (GDP) luphawu lwezoqoqosho ngokubhekisele kuqoqosho lwelizwe elithile. Ke, ityala kumyinge we-GDP linokunika ukuqonda malunga nokuba ilizwe elinamatyala liyakwazi na ukuhlawula ityala elingekahlawulwa.
Xa imilinganiselo yenzala iphantsi kwaye ilizwe likwimeko yokudodobala koqoqosho, ukuboleka imali isenokuba yeyona ndlela inomtsalane ngokwezopolitiko nakwezoqoqosho kunokunyusa irhafu enokuvala ukukhula. Nangona kunjalo, isitshixo kurhulumente kukuba urhulumente makakwazi ukuqhuba intshiyekela yokuqala (imali engaphaya kwengeniso yerhafu kwinkcitho yenkqubo) eyaneleyo ukubuyisela oko bekubolekiweyo ngexesha elibekiweyo.
Ngamanye amaxesha ingeniso yerhafu iphantsi kunoko bekuqikelelwe kwaye ngokuboleka urhulumente angabhatala ukusilela kwethutyana ngaphandle kokunciphisa inkcitho. Ngamanye amaxesha ukusilela akuyiyo okwethutyana kwaye urhulumente uqhuba intsilelo yolwakhiwo. Iziphumo ezibi ekukhuleni koqoqosho ziqala kwakamsinya nje ukuba ityala likazwelonke lifike malunga ne-60% ye-GDP kuphuhliso nasekhulayo kwezoqoqosho kwaye malunga ne-80% kumazwe athuthukileyo.
Nanga awona mazwe ali-10 awona matyala mancinane eAfrika.
Uhlu | ilizwe | Ityala kumyinge we-GDP |
1. | Iriphabliki yaseKhongo Ekhululekile | 12.4% |
2. | Botswana | 25.3% |
3. | Khomoros | 30% |
4. | Nayijeriya | 31.9% |
5. | Thanzaniya | 37.9% |
6. | Jibhuti | 40.2% |
7. | Tshad | 41.7% |
8. | Iriphabliki yaseAfrika eseMbindini | 42.2% |
9. | Guinea | 42.3% |
10. | Khameruni | 42.5% |